گسله ‏های لرزه ‏زای بنیادی البرز

مجری طرح: دکتر محمد رضا قاسمی 

گستره پرجمعیت رشته کوه البرز در شمال فلات ایران زمین به علت برپایی و حرکت‏ های جانبی فعال از مناطق دارای لرزه‏ خیزی زیاد میهن به شمار می‏ آید. در این پژوهش تلاش شده است گسله‏ های لرزه‏ زای بنیادی گستره البرز به صورت دقیق مورد شناسایی قرار گیرند و از جنبه های هندسه، کینماتیک و لرزه ‏خیزی بررسی شوند. برای بررسی هندسه و کینماتیک گسله ‏ها از  زمین‏ شناسی در مقیاس 1:250.000 و 1:100.000 کمک گرفته شد و تلاش شد به کمک منابع دیگر مانند عکس‏ های هوایی، تصویرهای ماهواره‌ای و منابع نوشتاری موجود، اطلاعات مزبور تکمیل گردد. نقشه گسله‏ ها در مقیاس 1:2.500.000 تهیه گردید و ویژگی‏های گسله‏ ها در چهارچوب گزارش و نقشه ‏های مربوطه ارایه گردید. دستاورد اصلی این طرح پژوهشی تهیه شناسنامه ‏ای جامع در باره 51 گسله اصلی گستره البرز است. درازای کل این گسله‏ ها به حدود 5/6578 کیلومتر می‏رسد و راستای آن‏ها با تغییرات محلی جزیی، عموما از روند عمومی خمکوه البرز پیروی می‏کند. بررسی حاضر نشان می‏دهد سازوکار اصلی گسلش در البرز راندگی و راستالغز چپ‏ بُر است و  کرنش (strain partitioning) با تقسیم ‏شدگی حرکت بر روی این گسله ‏ها در زمان و مکان صورت می‏ گیرد. در حدود 63% از درازای گسله‏ های اصلی البرز از نوع راندگی و در حدود 37% آن‏ها از نوع راستالغز با مولفه معکوس هستند. در میان گسله‏ های راندگی، نسبت گسله ‏هایی که به سوی خزر (شمال و خاور) شیب دارند به گسله‏ هایی که به دور از خزر (جنوب و باختر) شیب دارند نزدیک به یک است؛ در مقابل گسله ‏های راستالغز که عموما پرشیب هستند، بیشتر به سوی شمال شیب دارند تا به جنوب. گسله ‏های اصلی دامنه‏ های شمالی البرز بیشتر به دور از خزر و گسله‏های اصلی دامنه‏ های جنوبی آن بیشتر به سوی خزر شیب دارند. گسله ‏های راستالغز البرز بیشتر به نیمه جنوبی آن و مرز آن با ایران مرکزی محدود می‏شوند. مولفه راستالغز این گسله‏ ها در همه بخش‏ های البرز، چپ‏ بُر است. مولفه کوچکی از حرکت عادی بر روی برخی از گسله ‏های راستالغز گستره مشاهده می ‏شود. کم و بیش تمامی 51 گسله معرفی شده در این نوشتار از دیدگاه لرزه‏ ای فعال هستند. بسیاری از آن‏ها با ناحیه مه لرزه ای یک یا چند زمین لرزه تاریخی یا معاصر و یا با روکانون  زمین لرزه های دستگاهی مطابقت دارند. در این میان گسله‏ هایی که از دیدگاه خطر لرزه‏ای در گستره البرز اهمیت بیشتری دارند عبارتند از گسله شمال البرز، گسله خزر، گسله مشا، گسله رودبار، گسله منجیل، گسله جیرنده، گسله میانه، گسله الموت‏رود، گسله طالقان، گسله شمال قزوین، گسله ایپک، گسله فولادمحله، گسله بادله، گسله خوش ‏ییلاق، گسله للِه‏بند،‌ گسله شاهرود، گسله دامغان،  گسله ترود، گسله گرمسار، گسله ایوانکی و گسله شمال تهران.