مطالعه محیط و چگونگی تشکیل رخداد طلای زواریان، جنوب غرب سلفچگان
مجری طرح: دکتر سید مهران حیدری
همکار: مهندس الناز زحمتکش
سال:1398
رخداد طلای زواریان در 60 کیلومتری جنوب باختر شهر قم و در فاصله 5 کیلومتری شهر سلفچگان در شمال غرب در کمربند ماگمائی ارومیه دختر واقع شده است. به لحاظ موقعیت ژئودینامیکی این ناحیه بخشی از کمربند کوهزاد زاگرس و منطبق بر حاشیه فعال قاره‌ای است. اغلب واحدهای سنگی رخنمون‌یافته در این ناحیه، مربوط به یک توالی از واحدهای رسوبی به سن الیگومیوسن می باشد، که توسط مجموعه های آتشفشانی قطع شده اند. فازهای تکتونوماگمائی در این ناحیه، طیف پیوسته‌ای از فعالیتهای ماگمائی مرتبط با فرورانش تا پس از برخورد را در بر می‌گیرند که در این طیف وسیع، عمده کانه‌زائیهای طلا در ارتباط با فازهای، میوسن زیرین (توزلار، زواریان، دالی) و میوسن میانی-فوقانی (ساری گونای، چاه زرد) می‌باشند.
در میوسن زیرین و در ناحیه سلفچگان (رخداد زواریان)، فرآیند تکوین کمان ماگمایی با ترکیب کالکوآلکالن با خروج مجموعه های آتشفشانی– نیمه آتشفشانی بصورت استراتوولکان (مخروط مرکب) همراه بوده و شرائط ایده‌آلی برای تشکیل ذخائر هیدروترمال –ماگمائی (مرتبط با توده‌های نیمه‌عمیق) در این ناحیه (طلا- مس زواریان و مس-طلا دالی) فراهم نموده است. در این بین، کانه‌زائی طلا- مس زواریان طی فعالیت هیدروترمالی با سنی کمتر از 21 میلیون سال (میوسن زیرین) در این ناحیه واقع است. این کانه‌زائی در یک مجموعه آتشفشانی- نیمهآتشفشانی (توده های نیمه عمیق) کالکوآلکالن که در ارتباط با گسل‌ها و شکستگی‌های کششی در زمان الیگومیوسن است، قرار دارد. روندهای شکستگی ها و گسل ها در این منطقه اگرچه عمدتا شمال غرب- جنوب شرق (NW-SE) می باشد ولی روند کانه زائی در ارتباط با توده های نفوذی نیمه عمیق و شمال شرق – جنوب غرب (NE-SW) می باشند. این کانه زایی به لحاظ نوع دگرسانی های هیدروترمالی شامل سیلیسی شدن، آرژیلیک، سریسیتیک، اکسید آهن و پروپلیتیک می باشد و روند تکوین کانه‌زائی در ارتباط با رگه های سیلیسی، برشی و ته‌نشینی سولفیدها، شبیه به کانسارهای با اپی ترمال در جایگاه آتشفشانی است.
بر اساس نتایج حاصل از مطالعات میکروترمورمتری دمای همگن سازی در منطقه زواریان 220 تا 350 درجه سانتی گراد با درجه شوری بین 10-15 درصد معادل وزنی NaCl نشان می‌دهد، که خود بیان کننده دمای بالای تشکیل کانه زائی در این رخداد و نیز ارتباط ان با توده های نیمه عمیق همجوار با آن می باشد. کاهش و افت فشار در طی تکوین سیستم هیدروترمالی، پیشنهاد ته‌نشست طلا به‌دلیل کاهش سریع دما و جدایش فازی را تقویت می‌نماید. محیط تشکیل زمین‌شناسی این کانه‌زائی در مجموعه آتشفشانی- نیمهآتشفشانی نیز تأییدی بر تشکیل این کانه‌زائی در اعماق و فشار کم است. طلا در این کانه‌زائی به‌صورت محلول جامد در دانه‌های پیریت و دیگر کانه‌های سولفیدی، رخ داده است.
عمده تفاوت تشکیل این کانسار با کانسارهای تیپ با سولفیداسیون بالا در محیط تشکیل آن است. این کانسار در یک محیط کم‌عمق دریائی (submarine) حوضه قم و در ارتباط با رژیم تکتونیکی کششی تشکیل شده، در حالیکه کانسارهای اپی‌ترمال نوع با سولفیداسیون بالا عموماً در محیطهای خشکی (subaerial) و در ارتباط با محیطهای فشارشی حاصل میشوند. اگرچه مشخصات کانی‌شناسی، سیالات‌درگیر، همگی بیانکننده مشابهت این کانسار با کانسارهای با سولفیداسیون بالا است، ولی با توجه به اینکه کانسارهای هیدروترمالی بازه پیوسته‌ای از کانسارهای پورفیری تا اپی‌ترمال و حتی ژئوترمال را در بر می‌گیرند. بر این اساس، و با توجه به محیط تشکیل این کانه‌زائی که محیطهای کششی کم عمق درونکمانی است، انتخاب واژه کانسار اپی‌ترمال مرتبط با توده نیمه عمیق که در خود، واژه با سولفیداسیون بالا را نیز دارد، برای کانسار زواریان مناسب‌تر است.
