تبیین تغییرات ژئومورفولوژیکی دلتاها طی هولوسن (مطالعه موردی: دلتای اروندرود)

مجری طرح: دکتر راضیه لک 

همکاران: دکتر مریم رحمتی - دکتر مجتبی یمانی 

سال: 1396 

چکیده دلتاها از پویاترین لندفرم های ژئومورفولوژیک هستند که به طور همزمان تحت تأثیر فرآیندهای دریا و خشکی قرار دارند . دلتای اروند به دلیل شیب بسیار کم در پیش کرانه ، طی آخرین دوره کواترنر تا حال حاضر تحت تأثیر تغییرات انوستاتیکی آب خلیج فارس و رسوب گذاری رودخانه تحولات زیادی را تجربه نموده است که از دیدگاه بنیادی - کاربردی ژئومورفولوژی تاکنون به آن پرداخته نشده است . دستیابی به نحوه تغییر و تکامل دلتای اروند مهم ترین هدف این پژوهش می باشد. بر این اساس ، دادههای لرزه ای ، هیدرودینامیک خشکی ( دبی- رسوب ، باد ) و هیدرودینامیک دریا ( موج ، جزر و مد و جریان دریایی ) برای مطالعه نحوه تکامل دلتا در حال حاضر و داده های حاصل از نتایج ژئوشیمی، دانه بندی و تعیین سن نمونه رسوبات حاصل از هفت مغزه برداشت شده، برای مطالعه نحوه تکامل دلتا در هولوسن ( گذشته ) به کار گرفته شد. نتایج بررسی منابع تاریخی ، داده های ایستگاه ژئودینامیک آبادان - اهواز و پراکندگی لرزه های بالای چهار ریشتر در ارتباط با فاصله گسل های فعال و مهم گویای تحرک و تأثیر کم پوسته در جابه جایی و تغییر لندفرمهای سطح دلتا در گذشته و حال حاضر است. مطالعه میزان و جهت جابجائی خط ساحلی طی ۶۰ سال اخیر در ارتباط با فعالیتهای انسانی ( به ویژه سدسازی ) یا تکنیک DSAS، نشاندهنده پیشروی دلتا به ویژه در مصب اروند معادل Km ۳/۸ است که با بیشترین عملیات دلتاسازی طی دوره ۱۹۵۵ - ۱۹۷۳ همراه بوده است. بیشترین میزان پیشروی دلتا طی دوره مذکور با میزان فعالیت سدسازی در بالادست منطقه ارتباط معکوس دارد . جریانهای جزر و مدی به طور مستقیم و جریان های عمومی دریایی به طور غیر مستقیم عامل اصلی در ایجاد و تغییر لندفرمهای ساحلی دلتا شناخته شد. نتایج آزمایش ICP ، XRD و دانه بندی ۴۷ نمونه رسوبی از و مغزه ها ( در مجموع ۵۶ متر حفاری ) نشان داد دانه بندی رسوبات در این دلتا ، نمی تواند تحلیل درستی از فرآیندهای رسوب گذاری دلتا داشته باشد. در مقابل ، آنالیزهای ژئوشیمی نمونههای رسوبی به مراتب بهتر توانسته ارتباط تغییرات تراز دریا با پیشروی دلتا را مشخص کند. نتایج بازسازی دیرینه محیط های رسوبی و فرآیندهای شکلزای دلتا در ارتباط با تغییرات تراز آب خلیج فارس، چهار محیط رسوب گذاری رودخانه ای، تالایی، دلتانی و دریائی ( جزر و مدی ) را شناسایی کرد. نتایج حاصل از آنالیز ایزوتوپ کربن و ایزوتوپ اکسیژن به همراه سایر مطالعات پیشین نشان داد دلتای اروند در اثر تداخل فرآیندهای فعال رودخانه ای ( حدود ۳۰۰۰ سال پیش ) با و پسروی های مکرر آب دریا ( حدود ۹۰۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش ) شکل گرفته است. رودخانه اروند حدود ۲۳۰۰ سال پیش که هوا سردتر از حال حاضر بوده است ( 75 / 2- درجه ) در واکنش به افت تدریجی سطح دریا تلاش کرده است خود را به سطح اساس پائین تر ( خلیج فارس ) با نرخ رسوبگذاری mm / yr 3.19 نزدیک کند.