دکتر حمید نظری، رییس کرسی یونسکو در مخاطرات زمین شناختی ساحلی و عضو هیات علمی پژوهشکده علوم‌زمین
مطالعات زمین‌شناسی، بر ناپایداری آب‌وهوایی و اقلیمی در فلات مرکزی ایران تایید دارد
به گزارش روابط‌عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، مطالعات محققان زمین‌شناس نشان می‌دهد تغییرات آب و هوایی همواره در فلات مرکزی ایران حاکم بوده و مطالعات دیرینه آب و هوا و سن‌سنجی رادیوکربن انجام شده در دریاچه بزرگ نمک در شمال کاشان نیز می‌تواند به عنوان تأییدی بر ناپایداری آب و هوایی و اقلیمی دستکم در طی ۳۰ هزار سال گذشته باشد.
در همین زمینه؛ عضو هیات علمی پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور و رئیس کرسی یونسکو در مخاطرات زمین‌شناختی ساحلی، با بیان اینکه تلفیق داده‌های زمین‌شناسی، باستان‌شناسی و تاریخی نشان از پوشش بخش شمالی فلات مرکزی ایران با دریاچه‌ای سترگ از اواخر پلئیستوسن- هولوسن آغازین دارد، گفت: بر اساس مطالعات انجام شده نشانگرهای ریخت‌شناسی و چینه‌نگاری این دریاچه باستانی هنوز هم در برخی مناطق فلات مرکزی ایران، به ویژه در کویر بزرگ، صحرای قم-آران و منطقه مسیله قابل مشاهده است.
دکتر حمید نظری ادامه داد: خطوط کرانه‌ای کهن در تراز ارتفاعی ۱۱۰۰ متر در پیرامون فروافتادگی کویر بزرگ از مهمترین نشانه‌هایی است که بر وجود دریاچه‌ای یکپارچه به ویژه در هنگام رخداد "دریاس جوان" تاکید دارد، ضمن آنکه داده‌های زمین‌شناسی ما نیز نشان از افت ۲۵۰ متری سطح تراز آب دریاچه تا تراز ارتفاعی ۸۵۰ متر از آغاز هولوسن تا ۸ هزارسال پیش دارد.
وی با تاکید بر اینکه بر این اساس ما بر این باوریم که افزایش دما و تبخیر سبب این خشکی بوده، خاطر نشان کرد: بر اساس سن‌سنجی‌های مطلق باستان‌شناختی، ناحیه شمالی فلات مرکزی از ۵۰ هزار سال پیش سکونتگاه جوامع انسانی بوده و پراکندگی داده‌های باستان‌شناسی و تاریخی نیز نشاندهنده خشک شدن حوضه "مسیله" با توپوگرافی بالاتر از دشت کویر در زمان پادشاهی ساسانیان است، اگرچه بخش خاوری این حوضه یعنی دشت کویر زودتر خشک شده است.
رییس کرسی یونسکو در مخاطرات زمین‌شناختی ساحلی با بیان اینکه احتمال دارد دریاچه حوضه مسیله (حوضه دریاچه نمک بزرگ و گودالی که امروزه حوض سلطان نامیده می‌شود) بازمانده کنونی دریاچه باستانی ساوه در اسطوره قدیم باشد، ادامه داد: از نگاه زیست‌محیطی بخشی از منابع آبی این استقرارهای کهن از کوه‌های البرز جنوبی سرچشمه می‌گرفته و براساس مدارک نویافته در پژوهش‌ها می‌توان چنین انگاشت که در جایگاه کنونی کویر بزرگ مرکزی در دنیای باستان، دریاچه یا دریاچه‌های آب شیرین، زیستگاه مناسب و سرشاری ازمنابع زیستی برای ساکنان پیش از تاریخ این منطقه فراهم کرده است.
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم‌زمین خاطرنشان کرد: به گفته بسیاری از پژوهشگران، زیستگاه‌های ساحلی همیشه برای انسان مهم بوده و این اهمیت برای انسان شکارچی و گردآوری کننده از زمان هولوسن با انقراض حیوانات بزرگ مانند ماموت، کرگدن پشمالو و ماستودون و توجه به مناطق ساحلی افزایش یافته؛ از این رو مطالعه بین زمان و محل استقرار، شکل‌گیری فرهنگ‌های پیش از تاریخ در اطراف فلات مرکزی ایران و همچنین بررسی تأثیر دریاچه در سکونتگاه‌های انسان، همراه با شواهد ریخت‌شناسی و اقلیمی که نشاندهنده وجود دریاچه بزرگ از پلئیستوسن پایانی تا هزاره پیشین دارد، ضروری است.
وی با اشاره به اثر متقابل تغییرات آب و هوایی در دوره کواترنر، یادآور شد: با آغاز هولوسن در حدود دوازده هزار سال پیش و به دنبال ذوب شدن یخچال‌ها و گرم شدن هوا، به استیلای عصر یخبندان در پلیئستوسن پایان داده شد. دریاس جوان نیز (BP ۱۲۸۰۰ تا ۱۱۶۰۰) یکی از رخدادهای ناگهانی تغییر آب و هوا در اواخر عصر یخبندان است که بر سکونتگاه‌های انسان تاثیر بسیاری بر جای نهاد و اثرات آن در ایران مشهود است.
به گفته این محقق در این زمان، آب و هوا در نیمکره شمالی سردتر شد و پس از آخرین عصر یخبندان و در دوره هولوسن، آب و هوای زمین کمتر به شرایط امروز شباهت داشت.
نظری ادامه داد: براساس داده‌های ژئومورفولوژی، دیرینه گیاه‌شناسی و گرده‌شناسی، در عصر یخبندان آب و هوای سردتر و خشکتری بر ایران حاکم بوده، به گونه‌ای که رسوبات یخچالی دره‌های آبرفتی البرز خاوری در طی آخرین یخبندان در شرایط آب و هوایی با بارش و رطوبت بیشتر ته‌نشین شده‌اند و موقعیت جغرافیایی و شرایط توپوگرافی فلات ایران به گونه‌ای است که در دوره‌های سرد همزمان با دوره‌های یخبندان و در مراحل گرم همزمان با دوره‌های بین یخبندان، احتمال افزایش یا کاهش آب دریاچه وجود داشته و از اینرو پر بیراه نخواهد بود اگر بر این باور باشیم که فلات ایران در دوره کواترنر، دوره‌هایی از دما و رطوبت بیشتر را پشت سر گذارده است.
این محقق پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی، خاطرنشان کرد: همچنین پس از دوران نوسنگی، دشت تهران شاهد گسترش وسیع محوطه‌های مس سنگی انتقالی (۵۲۰۰ تا ۴۳۰۰ پ. م.) است، محوطه‌های مس سنگی به ترازهای پایین‌تر از بلندای ۸۵۰ متر در دشت تهران راه یافته‌اند و این در حالی است که در دشت قم یعنی پیرامون حوضه دریاچه نمک و حوض سلطان، محوطه‌های مس سنگی هنوز بالاتر از تراز ۸۵۰ متر حضور دارند.
وی اضافه کرد: در پژوهش‌ها همچنین نشانه‌های آشکاری از ادامه حیات دریاچه کهن در فلات مرکزی ایران اگر چه به صورت پاره‌پاره و جدا از یکدیگر حتی تا هزاره پیشین قابل مشاهده است. مطالعات دیرینه آب و هوا و سن‌سنجی رادیوکربن انجام شده در دریاچه بزرگ نمک در شمال کاشان، نیز می‌تواند به عنوان تأییدی بر ناپایداری آب‌وهوایی و اقلیمی دستکم در طی ۳۰ هزار سال گذشته در توالی پیوسته اما پیش رونده‌ای از دوره‌های ترسالی و خشکسالی با شیب منفی به‌سوی خشکی گرفتن بیشتر این بخش از فلات مرکزی ایران است.
نظر شما :