تهیه و تدوین پروتکل عملیاتی مطالعاتی تهیه نقشه های سرور پایه زمین شناسی و اکتشافی

مجری طرح: دکتر حمید نظری 

سال:1399

گذشت حدود شش دهه از پیشینه تهیه نخستین نقشه های زمین شناسی در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، آنچه تفاوت مقیاس را به تعریف کشیده به جز در کاربری روز افزون اندازه گیری های آزمایشگاهی و گاه تصویری، حجم و تعداد بالاتر مشاهدات و کنترل کننده های میدانی بوده که به سبب شرایط و متغیرهای منطقه ای، اقلیمی و جغرافیایی اگر چه ممکن ولی سخت دشوار می نماید. افزایش جمعیت و نیاز روز افزون انسان بر شناخت و بهره گیری از منابع معدنی و زیستی موجود در پوسته زمین به عنوان تنها زیستگاه شناخته شده کنونی، نه تنها از هدف پایه و بنیادین مطالعات زمین شناختی در شناخت روزافزون و به نقشه کشیدن داده های سطحی و زیر سطحی نکاست که هدف، روش و کاربری نقشه های زمین شناختی را متناسب با نیاز در گذر زمان گوناگونی چند باره بخشید که ناگزیر سبب ساز افزایش هزینه و تنوع نیاز تخصصی در مجموعه های کاربری شد. اگرچه به تجربه تهیه نقشه هایی تخصصی تر و موضوعی تر در گستره ی محدود و موردی در چهارچوب پژوهشی بسیار مرسوم و موفق می باشد ولی پر واضح آنکه مدیریت یکپارچه اطلاعات در کاربری گسترده و نظام مند با حفظ کیفیت و در نظر داشتن شاخص ها و محدودیت های همیشگی و فراگیر زمان و هزینه نیازمند بهره مندی و به روزرسانی فناوری ها و شیوه نامه های نوین متناسب با خواسته و نیاز منطقه ای است. ایده ی تهیه نقشه های موضوعی با بهره گیری از داده های ماهواره ای به دو دهه پیش بر می گردد. ایده ای که از روز نخست در وابستگی شدید سخت افزاری و نرم افزاری با پیچیدگی های چند متغیره پوسته متناسب با هدف و موضوع به چالش کشیده شد. در طی دو دهه ی گذشته تلاش متخصصان در آزمون و خطایی نفس گیرره گشای بهرهمندی از فناوری های نو در زمینه های گوناگون سبب شناخت بهتر از منطق ریاضی پیوند متغیرهای سطحی زمین همچون نوع پوشش گیاهی، جنس، نوع و رنگ سنگ نهشته ها، فرسایش و بازنهشت رسوب در همراهی با کارکرد عناصر ساختاری و کنترل کننده های حوضه و البته آنچه از تمامی این ویژگی های فیزیکی توسط سنجنده های گوناگون از فاصله چند صد کیلومتری زمین قابل اندازه گیری و ثبت می باشد بوده است. در این فراز و فرود همواره افزون بر محدودیت های تخصصی، حجم بسیار بالای داده های مورد پردازش داشتن دسترسی های سخت افزاری بالا و هزینه بر چون نیازی ناگزیر از محدودیت های پذیرفته شده ی کاربری داده های دورسنجی به شمار آمده است. محدودیتی که تا به امروز چالش بزرگ پیش روی کاربری سیستماتیک این داده ها به ویژه در مطالعات زمین شناختی به شمار رفته و جز در پژوهش های موضوعیِ ـ منطقه ای محدود با پشتیبانی های تخصصی و اعتباری فراهم نیامده است.
این مهم با پیشرفت روزافزون دانش و فناوری سبب آزادسازی و دسترسی عمومی داده های مکانی ـ زمانی میان و بزرگ مقیاس در طیفی گوناگون شد. آنچه که ره آورد بیش از سه دهه پایش پیوسته پوسته زمین از فراز جو در مدارهای گوناگون توسط ماهواره های چند سنجنده ای به تصویر کشیده شده است. امروزه بر پلاتفرمی عمومی با سطح دسترسی کاربری پژوهشی، دولتی و تجاری به تعریف کشیده شده است. دسترسی نامحدود به تمامی داده های مکان ـ زمان محور از پیش موجود، امکان برنامه نویسی و پردازش بسیار سریع در محیط ابری سرور در کنار نمونه های از پیش آماده و امکان بارگذاری داده هایی افزون بر آنچه در محیط سرور در دسترس می باشد سبب گشایش نگاهی نو در باز تعریف کاربری داده های ماهواره ای چند سنجنده و سرور پایه در چند سال گذشته شده است. با این مقدمه هدف از این پژوهش، تدوین و توسعه شیوه نامه ای نوین بر تهیه نقشه های زمین شناختی و موضوعی میان مقیاس بر پایه اطلاعات و داده های از پیش موجود ماهواری و محاسبات ابری در سرورهای عمومی چون GEE به همراه کنترل های میدانی و آزمایشگاهی متناسب است. بدیهی است چنین شیوه نامه ای فراهم نخواهد آمد مگر با آزمون و خطا و کاهش بازه ی خطا در فرایند های میدانی و پردازش و همسنجی چند باره ی داده ها و اطلاعات پژوهش پیش روی در گستره ی باختری لوت در حوزه کارکرد پهنه ی گسلی نایبند در گستره ای بیش از 30 هزار کیلومتر مربع در چهارچوب 11 برگ نقشه زمین شناسی 1:100,000 است. گزارش و نقشه ارایه شده با نام برگه زمین شناسی کویر لوت، شمالی ترین و نخستین نقشه از میان یازده برگ نقشه یاد شده است.
در راستی آزمایی میدانی و تدوین گزارش واحدهای تفکیک شده افزون بر گستره ی مورد مطالعه، پهنه ی بافر با کمینه پهنای 35 کیلومتر در کنار داده های برآمده از گزارش ها و نقشه های چهارگوشه های زمین شناسی نایبندان، لکرکوه و کرمان سازمان زمین شناسی و همینطور مقالات علمی منتشر شده بهره گرفته شده است. در پایان پر بیراه نیست اگر پژوهش پیش روی با به کارگیری شیوه نامه نوین مدعی ارایه نقشه ای یکپارچه و چند لایه با تفکیک پذیری قابل قبول از سنگ نهشته ها و رسوبات در سرشت و سرچشمه اجزا تشکیل دهنده در گستره ی هدف و در مقیاس 1:50000 باشد. از ویژگی های قابل توجه در چنین نقشه هایی موسوم به" نسل دوم نقشه های زمین شناختی" ، سرعت بالای مطالعات، یکپارچگی لژاند و واحدهای زمین شناختی، کاهش کمی معنی دار در استفاده از آنالیزهای دستگاهی، اقتصادی بودن همزمان فرایند تولید اطلاعات با حفظ دقت و استاندارد روزآمد جهانی به همراه بانک اطلاعاتی پشتیبان می باشد و پر واضح آنکه فرآیند مورد نظر در تمامی گام های اجرایی نیازمند حضور گروه کارشناسی در طیف گسترده ای از تخصص های گوناگون علوم زمین در پیوند با موضوع خواهد بود.