بررسی حادثه نشت نفت از خط لوله مارون- اصفهان، با نگاهی به تجارب مشابه جهانی، رویکردهای پاکسازی آلودگی و ارایه پیشنهادات جهت رفع آلودگی
مجری طرح: دکتر راضیه لک
مدیر پروژه: دکتر محمدرضا قاسمی
راهبر: دکتر مهسا عدل
همکاران پروژه: دکتر محمدرضا قاسمی، دکتر علیرضا واعظی، دکتر احسان جلیلوند، مهندس مهسا سنایی، مهندس رضا اسلامی، دکتر امید اردبیلی، مهندس الناز آقاعلی
در پی تدوین و تصویب قانون حفاظت از خاک و ابلاغ آن به دولت در تاریخ 20 خردادماه 1398، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست موظف به اجرای این قانون گردیدند. برای اجرای بندهایی از قانون حفاظت از خاک، سازمان حفاظت محیط زیست به تدوین ضوابطی دارد که به موضوعات آلودگی خاک در پیوند با پدیدههای زمینشناختی مربوط میشوند. با توجه به موضوع ضوابط و پیشینه پژوهشکده علوم زمین، سازمان حفاظت محیط زیست، تدوین ضوابط یادشده را به پژوهشکده سپرد تا در چهارچوب موافقتنامه یک طرح پژوهشی با عنوان "تدوین ضوابط زیستمحیطی خاک در موضوعات حوادث شیمیایی، حوادث طبیعی غیرمترقبه و عملیات معدنی" با سازمان همکاری نماید.
قرارداد موافقتنامه یادشده به شماره 357-1002-ط-2 در تاریخ 1/5/1399 به تایید و امضای دو طرف رسید و عملیات مربوط به آن بلافاصله آغاز شد. انجام تعهدات مربوط به موضوع حوادث شیمیایی و حوادث طبیعی غیرمترقبه نیازمند بررسی جامع پیشینه همه حوادث یادشده در سطح کشور بود. بررسی آمار موجود آشکار نمود آلودگی خاک بر اثر این گونه حوادث بارها در کشور روی داده است، اما فرایندهای گزارشدهی، ارزیابی آسیبهای زیستمحیطی، بازسازی خاکهای آلوده، تعیین میزان خطرپذیری محیط خاک، پیشگیری فنی و پایش آلودگی خاک در این گونه موارد اصولا دارای نظام مدونی نیست و از این رو آمادگی موجود در کشور برای برخورد با حوادث شیمیایی و حوادث طبیعی غیرمترقبه بسیار محدود است.
در میانه اجرای طرح پژوهشی یادشده، رویداد حادثه 23 آذر ماه 1399 در خط لوله نفت مارون-اصفهان (گستره سرخون) زنگ خطری را برای محیط زیست کشور در زمینه آلودگی خاک بر اثر حوادث به صدا در آورد و آشکار ساخت این حادثه، افزون بر اهمیت محلی خود، دارای اهمیتی ناحیهای برای سراسر مسیر خطوط لوله انتقال نفت و فراوردههای آن است. آموختههای ما از این رویداد میتواند به عنوان الگویی در زمینه شناخت خطرپذیری خاک کشور از انواع حوادث مورد استفاده قرار گیرد و به اجرای بهینه قانون حفاظت از خاک یاری برساند. به همین روی حادثه خط لوله نفت مارون-اصفهان به عنوان موضوع محوری جدید و مهمی در چهارچوب قرارداد پژوهشکده علوم زمین با سازمان حفاظت محیط زیست مطرح شد و پس از مذاکره بین دو طرف، سازمان با مبادله متممی بر قرارداد اصلی با موضوع مطالعه جامع حادثه یادشده موافقت نمود. متمم قرارداد پس از انجام مراحل قانونی به شماره 377-1002-ط-2 در تاریخ 11/12/1399 به پژوهشکده علوم زمین ابلاغ شد. موارد اصلی در اجرای شرح خدمات این متمم عبارتند از:
1- مطالعات دفتری، جمعآوری دادهها و اطلاعات، مطالعات تطبیقی (جهانی)، گزارشها و نقشههای مختلف
2- بازدید صحرایی و اخذ اطلاعات از وضعیت کلی مخاطرات زمینشناختی، علت احتمالی حادثه، اقدامات اولیه، نحوه کنترل و مهار
3- مروری بر تجارب بینالمللی در حوادث نشت از تاسیسات و خطوط انتقال نفت در دنیا
4- اقدامات انجام شده جهت انجام عملیات پاکسازی پس از وقوع حادثه در وقایع مشابه در جهان و درس آموختهها برای واقعه سرخون
5- بازسازی خاک آلوده به نفت در وقایع مشابه و درس آموختهها برای واقعه سرخون
6- تهیه گزارش نهایی، ارایه برنامه پیشنهادی اولویتدار برای پایش، پیشگیری کنترل، احیا و پاکسازی خاکهای آلوده با توجه به شرایط منطقه و برگزاری جلسات کارشناسی
بخشی از دادهها و اطلاعات مورد نیاز از سوی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در اختیار پژوهشکده قرار گرفت و نشستها و مکاتباتی که با اداره کل حفاظت محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری صورت گرفت، به تکمیل اطلاعات از حادثه گستره سرخون کمک قابل ملاحظهای نمود که بدین وسیله از ایشان سپاسگزاری میشود. ارایه کاربرگهای گزارش حادثه سرخون از سوی اداره یادشده نیز به شناسایی مشخصات حادثه سرخون کمک زیادی نمود. در پی رویداد حادثه انتشار نفت در گستره سرخون، دفتر مخاطرات سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور به درخواست شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت کشور بازدیدی از محل حادثه داشتند که گزارش آن در این سند مورد استفاده قرار گرفته است. گزارش یادشده با همکاری اداره کل زمینشناسی منطقه جنوب باختری (اهواز) تهیه شده است، که بدین وسیله از هر دو نهاد سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور سپاسگزاری میشود. یک مجموعه مستندات در زمینه الزامات و رویههای ایمنی و برنامههای تغییر، بازسازی و ایمنسازی خط لوله مارون-اصفهان از سوی شرکت ملی نفت ایران و از طریق سازمان حفاظت محیط زیست کشور در اختیار پژوهشکده قرار گرفت که از این دو نهاد نیز سپاسگزاری مینماییم.
