گزارش پژوهشی با عنوان: مطالعات تکمیلی صحت سنجی و شبیه سازی فرایند استحصال مواد معدنی دریاچه ارومیه، گزارش شماره ۱ (زمین شناسی و منشاء حوضه های آبریز شورابه ها)، ۱۳۹۸

مجری کلان پروژه: دکتر راضیه لک 

مجری طرح: دکتر مرتضی خلعت بری جعفری

سال:1398

دریاچه ارومیه، وسیع ترین دریاچه در داخل ایران است، و مابین دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته است. رودهای مهمی چون  باراندوزچای، نازلوچای، شهرچای، زرینه رود، سیمینه رود و مهابادرود، به دریاچه ارومیه جاری می شوند. نهشته های دریاچه ارومیه به دو گروه: آواری (نابرجا) و غیر آواری (برجا) تقسیم می شوند. دسته غیرآواری، شامل دو نوع شیمیایی و بیوشیمیایی هستند. در عمق دریاچه ارومیه، نهشته های آواری شامل لایه های سیلت وجود دارند، که از کانی های آواری مانند کوارتز، کلسیت، پلاژیوکلاز و کائولینیت ساخته شده اند. نهشته های آواری بیشتر در ورودی رودخانه ها با دریاچه گسترش دارند. در مقایسه با نهشته های شیمیایی، نهشته های آواری ارزش کمتری دارند. نهشته های غیرآواری در دریاچه ارومیه، شامل آراگونیت، کلسیت، دولومیت، گچ، پوسته ها و لجن های غنی از مواد آلی هستند. منشاء نهشته های دریاچه ارومیه، واحدهای زمین شناسی هستند که در اطراف آن رخنمون دارند. مهم ترین این واحدها، شامل سنگ های کربناته پالئوزوئیک، سنگ آهک های کرتاسه، سازندهای کرتاسه با لایه هایی از شیل، توده های آذرین درونی، سنگ های آتشفشانی و سازندهای نئوژن هستند. سازندهای نئوژن، از انواع مارن ها، ماسه سنگ، کنگلومرا، گچ و نمک تشکیل شده اند. در بین این سنگ ها، مارن ها، گچ و نمک، سبب افزایش املاح آب دریاچه ارومیه شده-اند. اخیرا نوع شورابه دریاچه ارومیه از نوع Mg+2>Na+>K+>Cl- شده است و در دریاچه های شور، هرگاه مقدار منیزیم بالاتر از سدیم شود، میزان تبخیر بسیار بالا و شورابه سطحی درحال خشک شدن است. بررسی-های میدانی و آزمایشگاهی از شورابه دریاچه ارومیه مشخص کرد، که در ابتدای مراحل تبخیر، ترکیب شورابه از نوع Na+> Cl-> Mg+2 بوده است. با افزایش میزان تبخیر، مقدار سدیم کاهش و مقدار منیزیم افزایش یافته است، و ترکیب شورابه  Mg+2>Na+>Cl- شده است، مانند پلایای  Karinga در مرکز استرالیا. انتظار می رود، که با افزایش تبخیر و ته نشست بیشتر هالیت در دریاچه ارومیه، ترکیب شورابه Mg>SO_4^(-2)>Cl شود. در سال 1398، با فعالیت های صورت گرفته توسط ستاد احیای دریاچه ارومیه، در بازه زمانی چهارساله و همچنین بارش های خوب بهاری، نوع شورابه دریاچه ارومیه به شرایط قبل برگشت، و تیپ شورابه Na+> Mg+2>Cl- شده است. دریاچه ارومیه، دومین دریاچه شور جهان بعد از دریای مرده از نظر غلظت نمک ها است. این دریاچه با دارا بودن حدود 300 گرم در لیتر از املاح مختلف، مانند منیزیم و پتاسیم، حاوی املاح مهم اقتصادی است.  املاح قابل استحصال، به صورت محلول و نمک جامد هستند.