پژوهش در تنوع گونه ها، چالش ها و فرصت های محیط زیستی و اقلیمی ماهیان خاویاری دریای خزر
مجری طرح: دکتر علیرضا واعظی
کارفرما: شرکت مادر تخصصی خدمات کشاورزی
سال: 1400
ماهیان خاویاری از گونه های ارزشمندی هستند که ذخایر آنها به دلایل متعدد ازجمله صید بی رویه و غیرقانونی، تخریب زیستگاه، وآلودگی به مرز نابودی رسیده است. علی رغم وضعیت نامناسب ذخایر ماهیان خاویاری، امروزه تغییر اقلیم نیز تهدید جدید و جدی دیگری را متوجه این ماهیان نموده است. در این بین تجزیه و تحلیل اثرات گرمایش جهانی بر روی دریای خزر و اکوسیستم های مرتبط با محیط زندگی ماهیان خاویاری بسیار ضروری میباشد.
پنج گونه از انواع ماهیانی خاویاری که در دریای خزر زیست می کنند.
در این پژوهش تلاش شده است با بررسی منابع، مقالات و گزارشات معتبر خصوصیات کلی دریای خزر، ویژگی های سواحل دریای خزر با تاکید بر سواحل ایرانی و اهمیت‌های اقتصادی و خطراتی که اکوسیستم دریای خزر را تهدید می کند، مورد بررسی قرار گیرند. همچنین در این پژوهش به بررسی اجمالی گیاهان و جانوران دریای خزر و تنوع گونه های ماهیان خاویاری و میزان تولید و دلایل کاهش خاویار در دریای خزر پرداخته شده است. در ادامه با توجه به اهمیت اثرات تغییر اقلیم بر ذخایر و فعالیت های شیلاتی مرتبط با ماهیان خاویاری به بررسی دقیق روند آتی بارشها روی حوضه‌ی ولگا و دیگر بخش‌های حوضه‌ی آبریز خزر (قفقاز، البرز و زاگرس) و اثرات تغییر اقلیم بر دریای خزر و ماهیان خاویاری پرداخته شده است. در این راستا در این مطالعه مجموعه مناسبی از پیامدهای تغییر اقلیم بر میزان آسیب پذیری و سازگاری ماهیان خاویاری دریای خزر با استفاده از تحقیقات کتابخانه‌ای و نظرات کارشناسان در قالب پرسشنامه محقق ساخته تهیه وبین گروه خبره متشکل از 21 نفر از متخصصین مرتبط با حوضه‌ی شیلات و ماهیان خاویاری و نیز کارشناسان تغییر اقلیم توزیع گردید.
بررسی پژوهشهای معتبر در این مطالعه بیانگر دو فرضیه در خصوص تغییرات آتی اقلیم در حوضه آبریز دریای خزر است. فرضیه اول بیانگر کاهش تراز آب خزر و فرضیه دوم که در این پژوهش مورد نظر قرار گرفت بیان می‌کند که با ادامه روند گرمایش جهانی سامانه مانسون در جنوب کشور تقویت یافته و با توجه به تاثیرات اثبات شده دیرینه اقلیمی این پدیده بر انتقال رو به شمال بادهای غرب وزان میانی و به تبع آن افزایش میزان بارش بر روی حوضه آبریز رودخانه ولگا به عنوان اصلی ترین تامین کننده آب دریای خزر، تراز آب دریای خزر افزایش خواهد یافت. همچنین وابستگی تراز آب خزر با فعالیت های خورشیدی نیز نشانگر افزایش آتی تراز آب است. به بیان دیگر بخش عمده‌ی حوضه‌ی آبریز دریای خزر در سرزمین اروپایی روسیه واقع است. پیش‌بینی دمای هوا و میزان بارندگی حاکی از افزایش بارش و افزایش دما در این بخش است. اما پیش‌بینی افزایش بارش روی حوضه‌ی ولگا و دیگر بخش‌های حوضه‌ی آبریز خزر (قفقاز، البرز و زاگرس) دارای دو روند کاملاً متضاد هستند. علی رغم کاهش بارش دیگر بخش‌ها، در نهایت افزایش بارندگی در حوضه‌ی ولگا باعث افزایش آبدهی ولگا به حوضه‌ی خزر و به تبع آن افزایش تراز آب دریای خزر خواهد شد.
فلات ایران از دیدگاه هواشناسی یکی از مناطق بسیار پویای جهان محسوب می‌شود که اقلیم آن را برآیند اندرکنش جبهۀ پرفشار سیبری، بادهای غربی مدیترانه‌ای و بادهای موسمی اقیانوس هند (مونسون) کنترل می‌کند (Gurjazkaite et al., 2018; Sharifi et al., 2015; Vaezi et al., 2019).
نوسان تراز آب دریای خزر طی ده‌هزار سال اخیر
نتایج نشان داد با افزایش تراز آب و کاهش شوری می توان شاهد تاثیرات مثبت در بهبود وضعیت ذخایر طبیعی و افزایش راندمان تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری بود. همچنین افزایش دما بر تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری به دلیل افزایش طول دوره دمایی مناسب برای پرورش و تغذیه ماهیان خاویاری تاثیر مثبت و در ذخایر بی تاثیر خواهد بود. البته در مقابل کاهش بارندگی در دیگر بخش‌های حوضه‌ی آبریز خزر سبب کاهش دبی رودخانه ها میگردد و تاثیر قایل توجهی بر کاهش ذخایر و کاهش راندمان تکثیر و پرورش این ماهیان ارزشمند خواهد داشت. همچنین افزایش اسیدیته، افزایش میزان وقوع بلوم های پلانکتونی و تغییر شدید جریان‌های دریایی تاثیرات منفی بر موارد مذکور خواهد گذاشت. البته باید توجه نمود که ورود آلاینده‌‌ها به منابع آبی، وقوع بلوهای پلانکتونی، ورود گونه‌های مهاجم و بسیاری از تغییرات دیگر، تأثیرات مخرب تغییرات آب و هوایی را تشدید می نماید.
در راستای سازگاری با پیامدهای تغییر اقلیم، با اتخاذ تدابیر مدیریتی و اجرائی ارائه شده در این پژوهش جهت حفاظت و بهره برداری پایدار از ذخایر باارزش خاویاری دریای خزر می توان اثرات منفی را تخفیف داد.
