بازسازی محیط دیرینه محوطه ای باستانی با استفاده از تحلیل های ژئومورفولوژی مطالعه موردی: تل ملیان (انشان) استان فارس

مجری طرح: دکتر راضیه لک 

همکاران: دکتر اصغر نویدفر - دکتر مهران مقصودی - دکتر سید محمد زمانزاده - دکتر علیرضا سرداری زارچی 

سال: 1398

در این پژوهش سعی شده است با استفاده از بررسی های میدانی، رسوب شناسی، ژئوشیمی و ژئوفیزیک در محوطه تل ملیان (انشان) در ۴۵ کیلومتری شمال غرب شیراز (استان فارس) به بررسی و بازسازی شرایط گذشته محیطی پرداخته شود. هدف از بازسازی شرایط محیطی در محوطه تل ملیان شناسایی محیهای مختلف رسوبگذاری و تاثیر هر کدام از محیط ها بر ساکنین محوطه بوده است. لذا در مرحله اول در طی بازدید میدانی از گمانه های تعیین عرصه و حریم محوطه نمونه برداری انجام شد. نمونه برداری پوشش خوبی از شرایط محیطی و رسوبگذاری در بخش های مختلف محوطه را شامل می شد. مطالعات رسوب شناسی شامل اندازه گیری های بافت، بزرگترین اندازه، محیط رسوبگذاری، میانگین، انحراف معیار، جورشدگی و کج شدگی را شامل می شود. بررسیهای ژئوشیمی مبتنی بر اندازه گیری پارامترهای: اسیدیته خاک، اکسایش - احیا، شوری، مواد آلی، اندیس شیمیایی، کانی شناسی رسی است. با توجه به ویژگهای فیزیکی و بافت رسوبات گمانه ها مطالعات ژئوفیزیک برای شناسایی کاناهای قدیمی رودخانه ها انجام شد. نتایج بخش رسوب شناسی بیانگر وجود محیط دریاچه ای و رودخانه ای در سطح محدوده دارد. شبکه های زهکشی در داخل و بیرون باروی بزرگ محوطه وجود داشته است. آثار و شواهد محیط های رودخانه ای در گمانه های ۱۸،۱۱،۹،۸ شناسایی شد. نتایج بخش ژئوفیزیک وجود کانال های رودخانه ای را تایید می کند. بافت رسوبات در گمانه های ۱۸،۱۱،۹،۸ عموماً گراول گلی، “ گراولی، گراول ماسه گلی و گراول تشخیص داده شد. بطور مشخص بافت رسوبی در لایه های پایین این گمانه رسوب گذاری در محیط با جریان های ثابت و در لایه های بالاتر اختصاص به دوره های سیلابی و در شرایط محیط خشک تر دارد. بلوغ بافتی در این گمانه ها بالغ و اختصاص به محیط داخل کانال و در سایر گمانه ها نابالغ و اختصاص به دشت سیلابی و محیط خارج از کانال دارد. آثار و شواهد دریاچه ای در لایه های پایین گمانه ۱۸ ، گمانه ۲ بطور مشخص شناسایی شد. دلایل تاکید بر شکل گیری و وجود دریاچه آثار و بقایای صدف های دوکفه ای و گاستروپود موجود در داخل رسوبات این گمانه ها بوده است. بر اساس نتایج ژئوشیمی خاک های محوطه به ترتیب فراوانی در سه گروه خاک های هیدرومورف، آهکی و سدیمی قرار گرفته اند. در این محوطه خاک های حاشیه شرقی بیشتر تحت تاثیر آب قرار داشته و رنگ رسوبات این بخش عموما خاکستری و سفید رنگ بودند. نتایج داده های XRF در گمانه ۱۸ به عنوان شاخص ترین گمانه طبیعی در محوطه تل ملیان، پنچ روند افزایش و کاهش رطوبت را نشان می دهد. کانی شناسی رسی برای ۵۷ نمونه از رسوبات انجام شد. براساس نتایج در ۲۶ مورد از نمونه کانی پالیگورسکیت از نظر فراوانی در مرتبه اول و دوم قرار داشت و تنها در ۳۱ مورد سایر کانی ها بیشترین فراوانی را داشتند. بیشترین فراوانی کانی پالیگوریسکیت در بخش های جنوب و شرق محوطه شناسایی شد. برتری کانی پالیگورسکیت حاکمیت شرایط محیطی خشک و نیمه خشک در منطقه را نشان می دهد.