نگاهی به دیرینه اقلیم ، تمدن و زمین لرزه در فلات ایران مرکزی در گذر هولوسن

مجری طرح: دکتر حمید نظری 

سال: 1395 

گستره ی مورد پژوهش، در نیمه ی شمالی فلات مرکزی ایران جای دارد. شواهد زمین ریخت شناسی (وجود خطوط کرانه ای کهن پیرامون حوضه)، وضعیت توپوگرافی حوضه و تکرار شرایط اقلیمی خشکسالی و ترسالی در فلات ایران در طی هولوسن احتمال وجود دریاچه ای سترگ به بزرگای تقریبی دریاچه آرال و سپس دست کم بقایای آن در موقعیت مکانی سه فرو افتادگی دشت کویر، کویر قم- آران و مسیله در طول هولوسن را مطرح نمود. 
در این پژوهش به وسیله ی هم سنجی میان داده های زمین شناختی، باستان شناسی، تاریخی متاثر از تغییرات اقلیمی و با بهره گیری از نتایج حاصل از سن سنجی بقایای نهشته های دریاچه ای، به بررسی چگونگی وجود و گسترش دریاچه های کهن در نیمه ی شمالی فلات مرکزی ایران و در لبه جنوبی رشته کوه های البرز پرداخته شد.
نتایج نشان از وجود دریاچه ای سترگ در سراسر حوضه ی بسته ی دشت کویر، کویر قم- آران و مسیله در تراز 1105 متر بالا تر از سطح دریا در طی رخداد دریاس جوان، دارد. این دریاچه در بازه ی زمانی 650 ± 11320 تا 8000 سال پیش در اثر افت سریع آب به علت گسیختگی تکتونیکی به همراه افت تدریجی در نتیجه ی افزایش تبخیر و کاهش بارش، از سطح تراز 1105 متر به 850 متر افت نموده است، در این زمان رخداد اقلیمی 8200 سال پیش سبب افت ناگهانی دما گشته در نتیجه انسان های دوره ی نو سنگی از تراز های بالا تر به سوی دشت های گرم تر و حاصل خیز تر حرکت نمودند و در محوطه هایی مانند سیلک کاشان، تپه شورابه، قره تپه ی قمرود، چشمه علی، صادق آبادی و تپه پردیس ساکن شدند. داده های رسوب شناختی برآمده از بررسی مغزه های بدست آمده از حفاری های انجام شده در دریاچه نمک در شمال مرنجاب تا ژرفای 50- متر بدلیل حضور متناوب طبقات سیلتی و رسی و نهشته های تبخیری با میان لایه های نمکی در بخش های بالایی نشانگر دست کم 6-7دوره خشکسالی پیشرونده از گذشته تا به امروز می باشد.
چگونگی پراکنش داده های باستانی نشانگربسته بودن حوضه ی مسیله با توپوگرافی به نسبت بلند تر از  بلندای دشت کویر است. بنظر حوضه مسیله تا دوران ساسانیان به بقای خود ادامه داده، این در حالی است که بخش خاوری حوضه یعنی دشت کویر زود تر آب خود را از دست داده و خشکیده است. احتمال دارد که دریاچه ی حوضه ی مسیله (حوضه ی دریاچه نمک و گودال موسوم به حوض سلطان) همان دریاچه ی باستانی ساوه باشد.
نبود نشانه های باستان شناختی از هزاره دوم پیش از میلاد در گستره دریاچه کهن ( محدود شدن بقایای باستان شناسی بیشتر پیش از اسلام در پیرامون پهنه آبی)  اگر چه بگونه ای مطلق نمی باشد ولی نشانی از استیلای گسترده دریاچه تا پایان عصر مفرغ دارد. اگرچه وجود بقایای فرهنگی از استقرار متناوب انسان بویژه در عصر آهن که گاه در محدوده گستره دریاچه کهن را می توان نشانی از خشکی گرفتن دریاچه بزرگ و تقسیم آن به آبگیرهای پراکنده باتوجه به گوناگونی توپوگرافیک بستر دانست.