ظهور گودال عظیم در بستر خشک‌شده دریاچه ارومیه؛ بررسی منشأ و پیامدهای احتمالی
به گزارش منتشر شده در سایت خبری تابناک در یکم خردادماه، مبنی بر پدیدار شدن یک گودال عظیم با قطر حدود ۱۰ متر در بستر خشک‌شده دریاچه ارومیه (شکل 1) و در نزدیکی جاده ارومیه – مهاباد در فاصله ۷۰۰ تا ۸۰۰ متری از ساحل دریاچه و در اراضی پایین‌دست سد حسنلو، و گزارش اولیه کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست استان آذربایجان غربی، علت شکل‌گیری آن جوشش آبهای زیرزمینی ناشی از نفوذ آب آبیاری پایاب سد حسنلو اعلام شده است.
به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی، آبی که از طریق آبیاری این اراضی وارد زمین شده، پس از نفوذ به سفره‌های زیرزمینی و افزایش فشار، از دل بستر دریاچه بالا زده و این حفره را ایجاد کرده است.
آب گودال شیرین گزارش شده و دمای آن به شکل غیرمعمولی بالا توصیف کرده اند؛ به‌گونه‌ای که احتمال می‌رود این حرارت به دلیل کم‌آبی، تشعشع خورشید و تغییرات اقلیمی شدید در منطقه باشد.
به باور دکتر راضیه لک استاد تمام و رئیس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی، چندین ویژگی مهم عنوان شده در گزارش اولیه ارائه شده توسط کارشناسان سازمان محیط زیست، باید مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. قطعا دمای بالای آب در مرکز گودال، به دلیل تابش نور خورشید نمی تواند باشد چون آبهای کم عمق در منطقه هرگز چنین دمایی را نداشته و نخواهند داشت. برای تعیین منشا ایجاد گودال و آب داخل آن و اثبات نظر کارشناس مربوطه، نیاز به تعیین ترکیب شیمیایی و ایزوتوپی آب گودال و آب پشت سد حسنلو می باشد که اگر چنین فرضیه ای درست باشد باید این دو ترکیب مشابه هم باشد. همینطور باید وضعیت تداوم جریان آب را بررسی کرد. قاعدتا اگر به مخزن سد متصل باشد باید تا همتراز شدن آنها و صفر شدن اختلاف فشار، جریان آب وجود داشته باشد. گاهی مواقع لرزه و یا ناپایداری در لایه های زیرین رسوبات بستر، سبب آزاد شدن ناگهانی گاز با فشار به همراه پرتاب گل رخ می دهد شبیه پدیده ای که در گل فشانها رخ می دهد. به دلیل مقادیر بالای مواد آلی حفظ و محبوس شده در زیر لایه های نمکی به سبب شرایط احیایی محیط در حین رسوبگذاری، مواد آلی در زیر لایه نمک حفظ می گردد که با گذشت زمانهای طولانی، سبب تولید گاز متان می گردد که در صورت شکسته شدن لایه فوقانی نمکی، گاز تولید شده قادر به ایجاد مجاری برای بالا آمدن جریانات پرفشار موقت شورابه های عمیق توام با گل به سمت بالا می گردد. در این مورد هم باید آب داخل گودال شور باشد و نه شیرین.
مطالعات پیشین صورت گرفته توسط پژوهشکده علوم زمین، دفتر زمین شناسی دریایی و مرکز آذربایجان غربی سازمان زمین شناسی قریب دو دهه در دریاچه ارومیه و پایش های مختلف رسوب شناسی و ژئوشیمی شورابه و بویژه اجرای پروژه بررسی امکان نفود آب شور بر آبخوان های ساحلی و برهم کنش شورابه دریاچه و آب شیرین آبخوان ساحلی با آقای دکتر وهاب امیری عضو هیات علمی دانشگاه یزد و انجام مطالعات ژئوفیزیکی و ایزوتوپی، حاکی از آن است که تغییرات تراز آب زیرزمینی میتواند ارتباط هیدرولیکی آبخوان و دریاچه را در مسیر رودخانه های قدیمی با تراوایی بالا ایجاد کند. علاوه بر این، در بعضی بخشها هم آبخوان تحت فشار منجر به خروج آب شیرین در بخشهای ساحلی گردیده است. اگر جنین گودالی مرتبط با چشمه باشد، حاشیه بیرونی گودال به صورت گل برآمده دیده نمی شد. تصویر منتشر شده از گودال نشان می دهد، در کرانه گودال، آثاری از پرتاب گل دیده میشود که احتمالا به دلیل خروج گاز حاوی گل و آب، به صورت ناگهانی است. در تصویر ماهواره ای و بازدید زمینی، چاله های دیگر نیز در حوالی گودال قابل رویت است (شکل 2 و 3). بنابراین، این رخداد در عین حالی که جالب هست، اظهار نظر دقیق در مورد منشا آن نیازمند بررسی همه جانبه است. پژوهشکده علوم زمین برای ظهور این پدیده پیشنهاد پژوهشی زیر را دارد:
- مطالعات دورسنجی با داده های ماهواره ای تکراری با قدرت تفکیک بالا در منطقه اطراف گودال در قبل و بعد از شکل گیری آن و بررسی احتمال حضور گودالهای دیگر در مسیر خطی
- بررسی میکروژئومرفولوژی کرانه گودال
- اندازه گیری پارامترهای فیزیکی آب به مانند دما، شوری، pH به صورت درجا توسط دستگاه مولتی پارامتر
- بررسی شیمی آب و تعیین کاتیون آنیونهای اصلی و مقایسه آن با ترکیب شیمیایی شورابه
- بررسی ژئوفیزیک در حوالی گودال
- بررسی ترکیب ایزوتوپی آب سد حسنلو و آب داخل گودال
پس از اخذ نتایج پژوهشی پیشنهادی می توان به طور دقیق در مورد منشا گودال اظهار نظر نمود.
شکل 1:گودال ایجاد شده در کرانه خشک شده دریاچه ارومیه. برگرفته از سایت تابناک، اول خرداد 1404
شکل 2: گودالهای کوچک در نزدیکی گودال اصلی ایجاد شده در کرانه خشک شده دریاچه ارومیه (عکس از مهندس سالارمهران، 2 خرداد 1404)
شکل 3: تصویر ماهواره ای گودال در سال 2024 (این تصویر تعدادی گودال در مسیر خطی را نشان می دهد (بر گرفته از مجید پورکرمان خرداد 1404) هر چند که گودالهای غیرخطی دیگری در منطقه نیز قابل رویت است.
نظر شما :