همسایگان تالابها در خشک‌شدن آن بی‌تقصیرند
همسایگان تالابها در خشک‌شدن آن بی‌تقصیرند
دکتر علیرضا واعظی- عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در گفت‌وشنود با گزارشگر روزنامه‌اطلاعات از گونه‌های تالاب در جهان می‌گوید:
«از ۴۲ نوع تالاب شناخته در دنیا به جز تالاب‌های نوع تندرا، همه در ایران وجود دارد که ۳ میلیون هکتار از مساحت کشور را تشکیل می‌دهد. نیمی از این‌ها در کنوانسیون رامسر ثبت شده است.»
«اولین کنوانسیون بین‌المللی تالابها در رامسر در سال ۱۳۴۹ برگزار شد؛ در آن‌زمان ۱۸ کشور عضو کنوانسیون بودند که امروز به ۱۷۱ کشور رسیده است؛ از این‌رو ما باید داعیه‌دار حفاظت از تالابها باشیم اما در ۲۵ سال گذشته، روند محافظت از تالابها به طور ملموس نزولی بوده است. وضعیت تالاب‌های کشور وخیم است؛ از سویی کاهش بارش‌ها و از سوی دیگر دستکاری‌های انسانی آن‌ها را در معرض خطر قرار داده است.»
«اینک ۸ تالاب با شدت زیاد و ۱۸ تالاب دیگر با شدت متوسط به مرکز کانون گردوغبار تبدیل شده.
مهمترین عاملی که موجب تخریب تالاب می‌شود کاهش آب ورودی آن‌هاست. سدها، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، نبود تامین حقابه، انتقال بین‌حوضه‌ای آب از جمله دلایل کاهش ورودی آب به تالاب‌هاست؛ اما چالش فقط کاهش آب ورودی نیست و عوامل دیگر نیز دخیل‌اند مانند ورود آلاینده‌های بیولوژیکی و فیزیکی از پساب‌های خانگی، صنعتی یا کشاورزی به تالاب؛ شکار، صید و برداشت علوفه و بهره‌برداری ناپایدار که امکان بازیابی تالاب را از میان می‌برد؛ تغییر کاربری زمین تالاب برای کشاورزی؛ ورود گونه‌های غیربومی که اکوسیستم اولیه را برهم می‌زند و تغییر اقلیم که در برخی موارد موجب کاهش بارش شده است.»
تغییر اقلیم را باور کنیم
علیرضا واعظی درباره دگردیسی آب‌وهوایی می‌گوید:«آنچه از تغییر اقلیم در اذهان عمومی شکل‌گرفته، خشکسالی است و برخی فکر می‌کنند فقط به معنی کاهش بارش است در حالی که تغییر در کل بارش‌هاست و نه لزوما کاهش آن. ما در چالش تغییر اقلیم، به‌هم‌ریختگی اقلیمی داریم. مثلا منطقه‌ای میانگین ۲۰۰ میلی‌متر بارش دارد که در طول سال آبی در این منطقه می‌بارد. تغییر اقلیم باعث شده تا بخش زیادی از این مقدار در چندروز، یا یک‌هفته ببارد و منجر به سیلاب شود و بقیه سال، کم‌بارشی در منطقه حاکم باشد؛ در نهایت میانگین بارش این منطقه ثابت می‌ماند؛ در نتیجه این تغییرات در رژیم بارش‌ها، مدیریت بهره‌برداری از کل بارش‌های جوی بیش از پیش حیاتی است.»
«تغییرات گسترده در بارش‌ها و حتی تغییر در زمان شروع فصول در کشور ما به خوبی محسوس است، با این حال بسیاری از افراد، آگاهانه یا ناآگاهانه تلاش می‌کنند این چالش دیده و شنیده نشود.»
«بارش‌های سال ۹۸ مشکلات زیادی بر جا گذاشته است از جمله برخی خبر از ترسالی داده‌اند!
نبود تشخیص چالش توسط مسئولین و ناآشنایی آنان با چالش تغییر اقلیم، منجر به تصمیم‌گیری‌هایی شد که مشکل‌‌سازند. اگر تغییرات اقلیم را نشناسیم، نمی‌توانیم برای آینده خودمان برنامه‌ریزی
کنیم.»
«این‌ها منجر به مشکلاتی برای تالابها شده است و خشک‌شدن تالابها خود نیز تبعات زیاد اجتماعی و اقتصادی دارد که مهاجرت از جمله آن‌هاست. ایجاد کانون‌های گردوغبار دامنه وسیع‌تری از محیط تالاب و پیرامون آن را در بر می‌گیرد که در سال‌های اخیر با آن درگیر
بوده‌ایم.»
«البته این چالش‌ها مختص ایران نیست. جنوب غرب آسیا به‌طور طبیعی یکی از کانون‌های گردوغبار در جهان است و نزدیک به نیمی از گردوغبار جهان از این منطقه به هوا بر می‌خیزد؛ ولی در این سال‌ها کانون‌های گردوغبار در این منطقه افزایش داشته که یکی از آن‌ها کشور ماست؛ و همه این‌ها از بی‌توجهی به تالاب‌هاست.
تالاب‌هایی که در عراق به سبب افزایش بهره‌برداری، کاهش بارش و ورودی رودها خشک و رها شده، خاستگاه ریزگردها و سبب افزایش آن شده و به گسترش بیابان‌ها و از میان‌رفتن پوشش گیاهی انجامیده است.»
راهکارها
یافتن راهکار برای حل مشکلات، مرحله بعد از دانستن مشکل و قبول آن است. مشکل تالاب‌های ایران نیز بدون راهکار نیست.
دکتر علیرضا واعظی: «راهکار اساسی، اجرای بی‌کم‌وکاست قانون حفاظت از تالابها و تخصیص دقیق حقابه است. تا پیش از این که قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالابها را داشته باشیم، می‌گفتیم مشکل نبود قانون است اما در تاریخ ۳۰ اردیبهشت سال ۹۶ این قانون ابلاغ شد و مفاد آن کاملا روشن شده است.»
«ماده یک قانون، هرگونه بهره‌برداری که موجب تخریب غیرقابل جبران از تالاب شود، ممنوع کرده است و مرجع تشخیص این بهره‌برداری سازمان حفاظت از محیط‌زیست است. ماده سه قانون واردکردن گونه‌های جدید گیاهی و جانوری مضر به تالابها را ممنوع کرده است.
فهرست این گونه‌ها را سازمان محافظت از محیط‌زیست تهیه می‌کند. در ماده چهار، اشخاص متخلف پس از اقامه دعوا، علاوه بر توقیف اموال و جبران آسیب به ۳ تا ۵ برابر خسارتی که وارد کرده‌اند، جریمه می‌شوند و در صورت تکرار، جریمه ۶ تا ۸ برابر می‌شود.»
«قانون صریح و شفاف است، چرا اجرا نمی‌شود؟ پس مشکل، اجرایی‌شدن و نظارت آن است. مثلا در هورالعظیم باید به طور دقیق بدانیم چقدر آب وارد شده است. محاسبه آن هم با دستگاه‌های جدید مشکل نیست.
وقتی دوسال پیش باران‌های سیل‌آسا بارید، گفته شد ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب به هورالعظیم اختصاص داده شده در حالی که بعد مشخص شد این رقم ۳۰۰ میلیون متر بوده و مابقی آن به هور نرسیده است.
بعد از آن مشخص شد با قراردادن پمپ به صورت غیرمجاز از این حقابه برداشت شده است. این نشان می‌دهد که باید مدیریت دقیق و محکمی برای حفاظت از تالاب و محیط‌زیست داشته باشیم. پایش باید دقیق باشد تا بتوانیم به نحو درستی قانون را اجرا کنیم. نیاز به نظارت بر تامین آب و ارزیابی مستمر داریم.»
ریشه خشکسالی در کشاورزی نادرست
در آمارهای منتشرشده در سال‌های اخیر همیشه بالاترین میزان اختصاص آب به بخش کشاورزی بوده که راندمان بسیار پایینی دارد. مشکل کمبود آب کشاورزی نادرست است.
دکتر واعظی:«یکی از اصلی‌ترین مشکلات ما در مورد آب، راندمان آب کشاورزی است که در ایران بسیار پایین است.
نوع کشت سنتی باعث شده ما در آینده مشکلات اساسی داشته باشیم مگر این‌که نوع آبیاری را تغییر دهیم. در دهه‌های گذشته در این مورد کار جدی صورت نگرفته است در حالی که وسعت کار زیاد است و راندمان بسیار پایین آب، نیاز به مدیریت جدی و صحیح دارد.»
«البته در مورد استفاده از روان‌آب‌ها و پساب‌های شهری و روستایی اتفاقاتی افتاده و کارهایی صورت گرفته است اما این اقدامات کافی نبوده و الان باید بیشتر و دقیق‌تر کار شود.
از طرفی به نظرم هدفگذاری باید مشخص شود و با منابع محدودی که در اختیار داریم، باید ببینیم در کدام مورد می‌توانیم سرمایه‌گذاری بهتری داشته باشیم.»
«اصلاح الگوی مصرف آب شهری یکی از مهمترین‌هاست. سرانه مصرف خانوارهای شهری در ایران بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. واعظی با اشاره به این مورد ادامه می‌دهد: نشتی‌های شبکه‌های آبرسانی نیز خود رقم قابل‌توجهی است.»
به گفته واعظی در این چند دهه، آمایش سرزمین به درستی انجام نگرفته است. صنایع آب بر در مناطق کم‌آب ایجاد شده است و نگاه کوتاه و منطقه‌ای سبب شده سرمایه‌های کشور از میان برود و لازم است دست‌کم از این به بعد مکان‌یابی برای صنایع به درستی انجام شود.
این‌که هر شهر یا استانی بی‌توجه به منابع طبیعی و فقط با هدف اشتغال‌زایی یک صنعت را مستقر کند، تاوان زیادی دارد و هزینه گزافی به کشور تحمیل خواهد کرد.
سواحل نجات
به طور تاریخی، مردم هر سرزمینی که به آب راه داشته، در کنار آب شهر ساخته‌اند، موردی که در باره کشور ما صدق نمی‌کند. علیرضا واعظی، رئیس کمیته تغییر اقلیم مجمع توضیح می‌دهد:«یکی دیگر از راهکارها این است که به سمت سواحل حرکت کنیم.
زیرساخت‌های مورد نیاز جمعیتی را برای سکونت در سواحل ایجاد کنیم. ما کشور بحری(دریایی) محسوب می‌شویم ولی فرهنگمان فرهنگ خشکی است. در همه جای دنیا، شهرهای بزرگ در کنار سواحل شکل گرفته‌اند اما در ایران به طور سنتی و باستانی، شهرهای بزرگ در خشکی و به دور از دریا ساخته شده که باید بتوانیم برای تغییر این فرهنگ در میان مسئولین و مردم تلاش کنیم و آمایش سرزمینی با محوریت سواحل دریا را برگزینیم.
نظر شما :