گسلههای بنیادی پهنه ساختاری آذربایجان
گسلهی سیاهچشمه- خوی Siah Cheshmeh- Khoy Fault
این گسله، قطعهای از سامانهی گسلی بزرگی است که برخی آنرا یک سامانهی گسلی پیوسته با نام گیلاتو- سیاهچشمه– خوی معرفی نمودهاند (Berberian, 1997; Karakhanian et al. 2004 ). راستای این گسله، شمال باختر- جنوبخاور بوده و در دو پایانهی خود، به چند شاخه تبدیل میشود. گسلهی چالدران در میانه درازای گسلهی یاد شده، به آن پیوسته است. از جنوب روستای سیاهچشمه، گسلههای کمرکسان و بدلان از این گسله منشعب میشوند که به عنوان ساختارهای مرتبط با این سامانه، زمين لرزههای هجدهم سپتامبر سال 1843 ميلادي و چهاردهم مارس سال 1970 ميلادي به آنها منسوب شدهاست (Berberian and Yeats, 1999 ).
گسلهی سیاهچشمه- خوی بهصورت دست کم سه قطعهی ناهمردیف دیده میشود. آرایش این پلهها و ساز و کار راستالغز راستگرد آن، در میان پهنههای همپوشانی هر قطعه، حوضههای کششی کوچکی را پدید آوردهاست که در قالب نواحی فروافتاده دیده میشوند. در امتداد مرز حوضهی سیاهچشمه و در طول شاخهی اصلی این گسله، مسیر دو رودخانه در حدود 13 کیلومتر بهطور راستگرد جابجا شدهاند (شکل 4-40). این گسله در پایانهی جنوب خاوري، به قطعهی باختري گسلهی شمال میشو میپیوندد و به این ترتیب، درازای آن به 127 کیلومتر میرسد.
شکل4-40- مدل ارتفاع رقومی (DEM ) نشاندهندهی سامانهی گسلی گیلاتو- سیاهچشمه- خوی و وضعیت آبراههها در طول آن، قبل و بعد از جابجایی راستالغز راستگرد (Copley and Jackson, 2006 ).
لرزهخیزی تاریخی این گسله، چندان روشن نیست. Berberian and Yeats (1999) ، زمين لرزههای دوم جولاي سال 1840 ميلادي با بزرگاي حدود 4/7 و بيست و نهم آوريل سال 1968 ميلادي با بزرگاي 7/5 را به قطعههای شادلو- کلیساکندی و پمبوخ در پایانهی شمال باختري این سامانهی گسلی نسبت دادهاند و گسلههای کمرکسان و بدلان را در پایانهی جنوب خاوري آنرا مسبب زمين لرزهی هجدهم سپتامبر سال 1843 ميلادي با بزرگاي 9/5 و زمينلرزهی چهاردهم مارس سال 1970 ميلادي با بزرگاي 3/5 ميدانند. اما Karakhanian et al. (2004) ، احتمال رویداد این زمين لرزهها را در اثر جنبایی گسلههای ماکو و یا سیاهچشمه- خوی را یکسان میدانند. .